Τουρκική Διασπορά στην Ελλάδα (1)

Όταν μίλησα με αιτούντες άσυλο που έφτασαν στην Ελλάδα από την Τουρκία ως πολιτικοί πρόσφυγες, μίλησαν για ορισμένα από τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν. Είπαν επίσης ότι είχαν διαβάσει το βιβλίο μου με τίτλο «Μην οδηγήσετε σε καλύτερες τουρκοελληνικές σχέσεις» (2002) και προσπάθησαν να επωφεληθούν από την «κατευθυντήρια γραμμή». Αυτό το βιβλίο επικεντρώθηκε στις αντιλήψεις και τις συμπεριφορές πολιτών δύο διαφορετικών χωρών. Το να είσαι πρόσφυγας είναι άλλο θέμα, γιατί δεν αφορά πλέον ανθρώπους που ζουν σε δύο διαφορετικές χώρες, αλλά για ανθρώπους που ζουν μαζί. Με άλλα λόγια, η αρμονία με μια κοινωνία βιώνεται ως πρόβλημα.

Νιώθω την ανάγκη να γράψω κάτι και να συζητήσω αυτό το θέμα. Το παράδειγμα της Ελλάδας, αν και συγκεκριμένο, μπορεί να ρίξει λίγο φως, αν και περιορισμένο, στα προσφυγικά προβλήματα που συναντώνται σε άλλες χώρες. Φυσικά το αντικείμενο είναι πολύ τεράστιο και είναι ένας τομέας που αφορά πολλούς κλάδους. Καταρχάς, υπάρχει νομική και διεθνής διάσταση του προσφυγικού. Κάθε χώρα έχει τους δικούς της νόμους και όρια. Κάθε μία από τις χώρες μπορεί να έχει διαφορετικές συμφωνίες και πρακτικές με την Τουρκία στον τομέα των προσφύγων. Δεν είναι αυτό που θέλω να ασχοληθώ. Θέλω να εστιάσω στις καθημερινές ανθρώπινες σχέσεις. τι αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες σε ένα νέο περιβάλλον και τι μπορούν να κάνουν για αυτό.

Ο Μεχμέτ Αλπ και η οικογένειά του, που εγκατέλειψαν την Τουρκία, μετανάστευσαν στη Γερμανία αφού παρέμειναν για κάποιο διάστημα στην Αθήνα. (ΦΩΤΟ: SELAHATTIN SEVİ)

Τέτοιες μελέτες απαιτούν μελέτες πεδίου. Ωστόσο, αυτά που θα γράψω θα βασιστούν περισσότερο στην έρευνα άλλων και στις δικές μου παρατηρήσεις. Ούτε το προσφυγικό πρόβλημα είναι μονόπλευρο. Η ελληνική κοινωνία είναι ο δεύτερος πυλώνας αυτών των σχέσεων. Θα εκμεταλλευτώ τις παρατηρήσεις μου που πηγαίνουν πίσω στο παρελθόν σε αυτόν τον τομέα.

Επίσης, προσπάθησα να ταιριάξω με το περιβάλλον δύο φορές στη ζωή μου σε δύο διαφορετικές χώρες. Γεύθηκα από κοντά τι είναι να προσαρμόζεσαι ή όχι. Πρώτα απ ‘όλα, προσπάθησα να αποδείξω την υπηκοότητά μου ως άτομο αποκλεισμένο λόγω μειονότητας, ενώ υποτίθεται ότι ήμουν ισότιμος πολίτης στην Τουρκία, “χωρίς διακρίσεις γλώσσας ή θρησκείας” (άρθρο 10 του Συντάγματος Έτσι). Στα τριάντα, αυτή τη φορά στην Ελλάδα, όπου αναγνωρίστηκε επίσημα η «ιθαγένεια» μου, έκανα μια προσπάθεια να ξεπεράσω την ταλαιπωρία που μου προκαλούσε η εικόνα μου για «κάποιον από το εξωτερικό». Τέλος πάντων, κατάφερα να ταιριάξω – λίγο πολύ!

Χρησιμοποιώ το «ολοκληρωμένο» ως συνήθως, για να σημαίνει «συμμετοχή στο ευρύτερο περιβάλλον». Με άλλα λόγια, με την έννοια ότι ένα άτομο ή μια ομάδα ζει μέσα του. Μερικές φορές χρησιμοποιείται η έννοια του «γκέτο». Οι άνθρωποι χτίζουν φανταστικά τείχη γύρω τους και ζουν μακριά από τον κόσμο που είναι ακριβώς δίπλα τους. Το να είσαι ενσωματωμένος δεν σημαίνει να είσαι έτσι.

Υπάρχει και η έννοια της «αφομοίωσης». Αυτή η έννοια σημαίνει ότι με την προσαρμογή στο ευρύτερο περιβάλλον, οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τη δική τους ταυτότητα και γίνονται μέρος της πλειοψηφίας. Σήμερα, αυτές οι δύο έννοιες χρησιμοποιούνται θετικά (να ενσωματωθούν) και αρνητικά (να αφομοιωθούν). Το μήνυμα που πρέπει να περάσουμε με αυτές τις δύο έννοιες είναι ότι είναι δυνατό για τους ανθρώπους να προσαρμοστούν και να συμμετέχουν σε μια ευρύτερη κοινωνία, χωρίς να εγκαταλείψουν την ταυτότητα της δικής τους ομάδας.

Αν εστιάσουμε στο θέμα μας, δίνεται το εξής συγκεκριμένο μήνυμα με αυτές τις δύο λέξεις: όσοι ήρθαν στην Ελλάδα από την Τουρκία και εγκαταστάθηκαν σε αυτή τη χώρα (για πολύ καιρό), δεν υποτίθεται ότι είναι Έλληνες, είναι δηλαδή άνθρωποι που μιλούν Έλληνες σωστά, είναι χριστιανοί, ή δεν έχουν πλέον αίσθηση συγγένειας με την Τουρκία, δεν αναμένεται να «αφομοιωθούν» στην πλειοψηφία. Το να ζητάς κάτι τέτοιο μπορεί να θεωρηθεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ακόμη και γενοκτονία. Υποτίθεται ότι είναι «ενσωματωμένα». δηλαδή ασχολούνται με την καθημερινότητα, δεν είναι ξένοι στα προβλήματα της χώρας και δεν συμπεριφέρονται σαν τουρίστες. Φυσικά, πρέπει να σέβονται και τους νόμους της χώρας.

Αυτή είναι η θεωρητική πλευρά των πραγμάτων. Αυτή η ολοκληρωμένη/αφομοιωμένη άποψη μετράει ως ο κυρίαρχος λόγος στον «δυτικό κόσμο». Και θα ήθελα να τελειώσω το σημερινό άρθρο, που μπορεί να διαβαστεί ως εισαγωγή, προσθέτοντας εν συντομία κάτι για αυτή τη «θεωρία». Η ζωή είναι πιο περίπλοκη από τις θεωρίες που σχηματίζουμε. Μπορούν οι άνθρωποι να ενταχθούν σε ένα διαφορετικό και μεγαλύτερο περιβάλλον χωρίς να αλλάξουν εν μέρει ή να εγκαταλείψουν την ταυτότητά τους – ή μάλλον την ταυτότητά τους; Ίσως το πιο σημαντικό, η ευρύτερη κοινότητα θα αποδεχτεί και θα ζήσει αρμονικά με τον νεοφερμένο, ο οποίος έχει διατηρήσει σε μεγάλο βαθμό την ταυτότητά του; Κατά πόσο περιμένει και απαιτεί να μείνει μακριά από τις ταυτότητές του;

Οι απαντήσεις σε τέτοιες ερωτήσεις δεν είναι εύκολες. Θεωρητικά – ως ολοκληρωμένο / αφομοιωμένο – είναι εύκολο να πεις στρογγυλές λέξεις, αλλά στην πράξη μπορεί να μην είναι τόσο απλό. Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των εθνοτικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών μπορεί να γίνει αποδεκτός ως αρχή. Οι διευθυντές χωρών μπορούν συχνά να εκφράσουν τις καλές τους προθέσεις σε αυτόν τον τομέα. Τέτοιες δηλώσεις είναι επίσης πολύ συνηθισμένες σήμερα. Βλέπουμε όμως και την ένταση με «ξένους» και πρόσφυγες. Βλέπουμε επίσης ότι αυτή η ένταση επηρεάζει την ξενοφοβία και ακόμη και τον ρατσισμό.

Αυτά τα προβλήματα είναι πραγματικά νέα στον κόσμο μας. Ο ρατσισμός και η ξενοφοβία – η ξενοφοβία – είναι παλιά, αλλά οι απαιτήσεις και οι προσπάθειες για να ξεπεραστούν είναι νέες. Τα δημοκρατικά τάγματα θεωρούνται επίσης νέα, αλλά η έννοια και το αίτημα για «ανθρώπινα δικαιώματα» είναι ολοκαίνουργια. Εν ολίγοις, αυτό που είναι νέο είναι μια νέα κοινωνική τάξη πραγμάτων που αναδύθηκε με την παγκοσμιοποίηση. Και οι βασικές αρχές αυτού του νέου μοντέλου κοινωνίας δεν έχουν ακόμη ξεκαθαριστεί και δεν έχουν εσωτερικευτεί ως κοινωνία. Οι αντιφάσεις σε αυτόν τον τομέα αντιμετωπίζονται ως πρόβλημα.