Ο Ναζίμ Χικμέτ και ο Γιάννης Ρίτσος, δύο ποιητές που πολέμησαν για ελευθερία, δικαιοσύνη και ειρήνη σε όλη τους τη ζωή, τιμούνται σήμερα στη Σμύρνη. Με αφορμή τα 121α γενέθλια του Ναζίμ.

Nazim Hikmet (Φωτογραφία: DepoPhotos)

“Αγαπητέ μου αδερφέ
Blue Eyed Nazim
η μπλε καρδιά σου
και άλλα γαλάζια όνειρα
εσύ βαθιά στο σκοτάδι
όταν κοιτάς
χωρίς καμία δυσαρέσκεια
Κάνεις ακόμα και το σκούρο μπλε»

Έτσι είπε ο μεγάλος Έλληνας ποιητής Γιάννης Ρίτσος. Όπως ο σύγχρονος του Ναζίμ Χικμέτ, υπέφερε πολύ γιατί στάθηκε ενάντια στους τυράννους του 20ού αιώνα και υπερασπίστηκε την ελευθερία και την ειρήνη, συνελήφθη και εξορίστηκε. Όπως ο Ναζίμ, εργάστηκε για την ελευθερία του λαού του και την παγκόσμια ειρήνη. Πίστευε επίσης ότι ο νόμος και η δικαιοσύνη πρέπει να επικρατήσουν για να επιτευχθεί η ειρήνη.

Σήμερα, ο Ναζίμ Χικμέτ θα τιμήσει τη μνήμη του στα 121α γενέθλιά του με διάφορες εκδηλώσεις στην Κωνσταντινούπολη – Μαλτεπέ, Σμύρνη, Αττάλεια, Άγκυρα, Τουργκούτλου, Σαλιχλί, Γκαζιαντέπ και αύριο στην Αλικαρνασσό. Ο Μητροπολιτικός Δήμος της Σμύρνης γιορτάζει τα 121α γενέθλια του Ναζίμ με μια εκδήλωση με έργα δύο ποιητών. Στο πρόγραμμα ‘Nâzım – Ritsos Meeting’ που διοργάνωσε ο Naci Hasanefendi, οι καλλιτέχνες του θεάτρου της χώρας μας Rutkay Aziz, Tomris Çetinel, Yasemin Şimşek Tüzün, πολύτιμοι μουσικοί Mazlum Çimen, Eylem Pelit, Turgay Güzelcan και καλεσμένοι καλλιτέχνες από την Ελλάδα, Statis. Ülkeroğlu, Φωτεινή Τριανταφύλλου και Θεοδώρα Ζήκου.

Τα ποιήματα του Nâzım που μεταφράστηκαν στα ελληνικά από τον Ρίτσο συνέθεσε ο Statis Ülkeroğlu (Oulkeroglu). Ο Ülkeroğlu θα τραγουδήσει αυτά τα τραγούδια στο πρώτο μέρος του προγράμματος και στο δεύτερο μέρος τα τραγούδια θα ερμηνεύσει η σοπράνο Θεοδώρα Ζήκου, συνοδευόμενη από την πιανίστα Φωτεινή Τριανταφύλλου. Οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην εκδήλωση που διοργάνωσε ο δήμος Sarıyer για την επέτειο του θανάτου του Nâzım πέρυσι, θα συναντήσουν για πρώτη φορά απόψε τους κατοίκους της Σμύρνης. Η εκδήλωση, που θα πραγματοποιηθεί απόψε στις 20:00 στο Κέντρο Τέχνης Ahmed Adnan Saygun, επικεντρώνεται στα έργα του μεγάλου ποιητή με αφορμή τα γενέθλια του Ναζίμ στις 15 Ιανουαρίου. Το γεγονός ότι οι ελληνικές μεταφράσεις αυτών των ποιημάτων έγιναν από τον Ρίτσο και συντέθηκαν από τον Έλληνα συνθέτη Ülkeroğlu κάνει τη βραδιά πολύ πιο σημαντική. . Στο πρόγραμμα, ένα ποίημα που έγραψε ο Μενέλαος Λουντέμης για το Nâzım και το περίφημο ποίημα «Ειρήνη» του Ρίτσου.

Γιάννης Ρίτσος

ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ

Η ειρήνη ήταν ένα από τα πιο σημαντικά θέματα και των δύο ποιητών. Όπου υπήρχε αδικία στον κόσμο, ο Ναζίμ δεν δίστασε να γράψει ποίηση γι’ αυτό. Δεν μπορούσε να μείνει απαθής στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο, στον αγώνα για την ελευθερία στην Ινδία, στην αντίσταση του Στάλινγκραντ, στον πόλεμο της Κορέας. Έγραψε το ποίημα του Tanya, του Gabriel Peri, του Si-ya-u, του Ιάπωνα ψαρά που θαμμένος κάτω από τις στάχτες της ατομικής βόμβας. Απευθύνθηκε στους ποιητές του κόσμου στη Συνάντηση Συγγραφέων Ασίας-Αφρικής ως εξής:

“Αδελφοί μου
μην κοιτάς τα ξανθά μου μαλλιά
Είμαι Ασιάτης
Μην κοιτάς τα μπλε μάτια μου
είμαι Αφρικανός
τα δέντρα δεν σκιάζουν τα χαμηλά τους για μένα εκεί
όπως και το δικό σου
Το ψωμί είναι στο στόμα του λιονταριού εκεί πέρα
οι δράκοι κείτονται στο κεφάλι των βρυσών
και να πεθάνω εκεί πριν φτάσω τα πενήντα
ακριβώς όπως εσείς εκεί…»
Ο Ρίτσος εκφράζει την επιθυμία του για ειρήνη με αυτά τα λόγια:
«Η ειρήνη είναι το όνειρο ενός παιδιού.
Η ειρήνη είναι το όνειρο που βλέπει η μητέρα σου.
Ειρήνη είναι τα λόγια της αγάπης που τραγουδιούνται κάτω από τα δέντρα.
…
Αδέρφια, εν ειρήνη αλλά
το σύμπαν αναπνέει βαθιά,
Όλο το σύμπαν, κουβαλώντας όλα τα όνειρά σας.
Αδελφοί, σηκώστε το χέρι σας.
Αυτό είναι ειρήνη».

(μετάφραση: Ataol Behramoğlu)

Αυτά τα λόγια είναι μόνο η αρχή και το τέλος του ποιήματος… Δεν προλαβαίνω να τα παραθέσω όλα. Οι τρεις μεγάλοι μας ποιητές έφεραν τα ποιήματα του Ρίτσου στη γλώσσα μας: Ataol Behramoğlu, Cevat Çapan, Özdemir İnce (ίσως υπάρχουν άλλοι που δεν θυμάμαι αυτή τη στιγμή, ελπίζω να μην θυμώσουν). Το ποίημα «Ειρήνη» από τη μετάφραση του Özdemir İnce με την ερμηνεία του Rutkay Aziz θα ακούσουμε απόψε στη Σμύρνη.

ΝΑΖΙΜ, ΠΟΛΥΠΡΟΣΩΠΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ

Ενώ τιμά τη μνήμη του Ναζίμ Χικμέτ στα γενέθλιά του, είναι σημαντικό να μην αναφέρουμε την ταυτότητά του ως πολυδύναμου καλλιτέχνη. Στα χρόνια της φυλακής γνώρισε πολλούς καλλιτέχνες, αντάλλαξε γράμματα όταν δεν μπορούσαν να είναι μαζί και στήριξε την εξέλιξή τους. Μόνο συγγραφείς όπως ο Ορχάν Κεμάλ και ο Κεμάλ Ταχίρ δεν ήταν στο πεδίο των ενδιαφερόντων του. Ήταν αυτός που ενθάρρυνε τον Μπαλαμπάν να γίνει ζωγράφος. Ήταν φίλος με τον Τζεμάλ Ναδίρ, έναν από τους πρωτοπόρους του κόμικ μας, στην εφημερίδα Akşam. Ζήτησε από τον Nadir να δημιουργήσει έναν χαρακτήρα κινουμένων σχεδίων για το περιοδικό «Everything with Pictures» και να κάνει μια σειρά από τις περιπέτειές του. Κάπως έτσι γεννήθηκε η τηλεοπτική σειρά «Ακ’λα Καρά». Ο ζωγράφος Abidin Dino έγινε ένας από τους πιο στενούς του φίλους. Ένας άλλος φίλος του ήταν ο Muhsin Ertuğrul. Έγραψε θεατρικά έργα. “Ferhat ile Şirin”, “Passenger”, “Skull”, “Ivan Ivanovic υπήρξε ή όχι; τα πιο θεατρικά έργα σε διάφορες πόλεις σε όλο τον κόσμο. Ένα μπαλέτο με τίτλο «A Love Story» παίχτηκε στη Ρωσία βασισμένο στο έργο «Ferhat ile Şirin».
Ο Ναζίμ έχει δουλέψει πολύ στον χώρο του κινηματογράφου. «Νομίζω ότι ο κινηματογράφος είναι επιτυχία (τέχνη) όπως και η δημιουργικότητα, η ζωγραφική και το να είσαι ποιητής. Ο Ναζίμ, ο οποίος είπε: «Ο σκοπός αυτής της μέλισσας δεν είναι μόνο να διασκεδάσει και να περάσει την ώρα, αλλά και να ανακοινώσει, να διδάξει και να κάνει τους ανθρώπους να σκεφτούν», είπε ο Ναζίμ, δυστυχώς, δεν μπορούσε να βρει την ευκαιρία να πραγματοποιήσει τα όνειρά του στο το χώρο του κινηματογράφου. Έγραψε σενάρια και έκανε ακόμη και voice-over, κυρίως για τα προς το ζην. Μιλώντας για την κινηματογραφική περιπέτεια του Nâzım, είναι αδύνατο να μην αναφέρουμε την İpek Film και τον Muhsin Ertuğrul. Η συνεργασία που ξεκίνησε στην ταινία «A Nation Wakes Up» συνεχίζεται με τη συγγραφή του σεναρίου (στο όνομα Mümtaz Osman) του «If My Wife Deceives Me». Έκανε το ντεμπούτο του ως σκηνοθέτης στο “Wedding Night – Bloody Nigar” και στη συνέχεια γύρισε μια ταινία μικρού μήκους με τίτλο “Naşit Doçiler”. Συμμετέχει στη συγγραφή των μιούζικαλ του Muhsin Ertuğrul “Milion Hunters” και “Leblebici Horhor” και “Aysel Bataklı Damın Kızı”. Το 1937 έγραψε το σενάριο και σκηνοθέτησε την ταινία «Vers le Soleil». Στα χρόνια της φυλακής του, έγραψε τα σενάρια για τα «Tosun Pasha» του Muhsin Ertuğrul, «Şehvet Kurbanı», «Kahveci Güzeli», «Tulip Era» του Vedat Ar και «Fisherman Beauty» του Baha Gelenbevi. Το σενάριο του «Kizilirmak Karakoyun» μεταφέρει στην οθόνη ο Lütfi Akad. Μετά από παραμονή στο εξωτερικό, συνεχίζει να εργάζεται στον χώρο του κινηματογράφου και από τα έργα του γίνονται ταινίες. Θα μιλήσουμε για αυτό σε άλλο άρθρο.

Στον κόσμο της μουσικής έχουν γίνει συνθέσεις από την ποίηση του Ναζίμ. Τα πιο γνωστά είναι το «You are like a scorpion, brother» (Mon Frere) και το «La plus belle mer» (La Plus Belle de Mer) του Yves Montand. Από τον Pete Seeger στον Joan Baez, από την Αργεντινή Dina Rot, από τον Έλληνα Μάνο Λοΐζο, από το Ruhi Su στην Τουρκία στον Zülfü Livaneli, από τον Mesut Cemil στον Cem Karaca, από τον Edip Akbayram στον Suavi Πολλοί μουσικοί, από τη Hümeyra έως τον İlhan İrem, από το Grup Yorum μέχρι τον Onur Akın, από τη Sümeyra Çakır μέχρι τον İlkay Akkaya, από τον Ezginin Günlüğü στο Yeni Türkü, από τον Ahmet Kaya μέχρι το Cloudless Longing, είναι τα τραγούδια του Nâzım. ερμήνευσε τα ποιήματά του.

Πολλά βιβλία έχουν εκδοθεί για τη ζωή και την τέχνη του Ναζίμ Χικμέτ. Radi Fish, Abidin Dino, Zekeriya Sertel, Yıldız Sertel, Müzehher Va-Nu, Memet Fuat, Kemal Sülker, Hıfzi Topuz, Saime Göksu-Edward Timms, Taha Toros, Aydın Aydemir, Atilla Coşkun, Mehmet Ali Sebük, Göksel Aymaz -Οι Günel Altıntaş, Kıymet Coşkun, Müjdat Gezen-Savaş Dinçel και Oğuz Makal είναι μεταξύ των συγγραφέων αυτών των βιβλίων. Ειδικότερα, θα ήθελα να επισημάνω το έργο δύο συγγραφέων. Η συμβολή του Emin Karaca στο corpus αυτού του τομέα, με τα βιβλία του «The Secret History in the Poetry of Nâzım Hikmet», «The Loves of Nâzım Hikmet», «Your Love is a Communist» και «Nâzım Hikmet from Top to Bas», που χάσαμε πέρυσι, είναι αξέχαστο. Αυτά που έχει κάνει ο κ. Melih Güneş για τον Nâzım είναι αμέτρητα. Ο Güneş, ο οποίος συγκέντρωσε έγγραφα, επιστολές και φωτογραφίες για τον Ναζίμ στη Μόσχα και τα εξέθεσε στη χώρα μας, έγραψε 12 βιβλία για τον Ναζίμ. Επιτρέψτε μου να αναφέρω μερικά: «Καθώς τελειώνω τον δρόμο μου πριν φτάσω στην πόλη μου… Ναζίμ και Βέρα, από τη Μόσχα στην Κωνσταντινούπολη» (έκθεση και βιβλίο), «Είσαι στις γραμμές του Μετώπου της Χώρας μου», «Ονειρεύομαι» (Nâzım Hikmet and Architecture) και συν-συγγραφέας με τον Arif Keskiner, θα ήθελα να συστήσω τα βιβλία «Το τραπέζι της Βέρας στο σπίτι του Ναζίμ» που αγόρασαν στους αναγνώστες μου.

Ας τελειώσουμε με το κάλεσμα στο ποίημα του Ναζίμ «Kerem Gibi»:

«Ο αέρας είναι τόσο μεγάλος όσο η γη
Ο αέρας είναι βαρύς σαν μόλυβδος
φωνάζω φωνάζω
Τρέξε, καλώ να λιώσω το προβάδισμα”