Η Συνθήκη Ειρήνης του Αγίου Στεφάνου υπογράφηκε στις 3 Μαρτίου. Η απελευθέρωση της Βάρνας όμως γιορτάζεται στις 27 Ιουλίου. Τι είναι ενθουσιασμένοι οι κάτοικοι της πόλης τους τελευταίους μήνες; Αυτή την ερώτηση κάναμε στην ξεναγό του Μουσείου Νέας Ιστορίας της Βάρνας, Στέφκα Μουχτάροβα. Και πήραμε μια πολύ ενδιαφέρουσα απάντηση.

Αυτό που ενθουσίασε τον πληθυσμό της Βάρνας μεταξύ 3 Μαρτίου και 27 Ιουλίου ήταν η επίλυση των… κτηματομεσιτικών προβλημάτων. Τότε στην πόλη ζούσαν ελάχιστοι Βούλγαροι. Και υπήρχαν πολλά ελληνικά ακίνητα.

Η ελληνική κοινότητα ανησυχούσε πολύ να μην χάσουν τα ακίνητα που είχαν.

Ένα ενδιαφέρον γεγονός που πρέπει να μοιραστείτε Stefka Mukhtarova από το Μουσείο Νέας Ιστορίας στη Βάρνα είναι ότι οι Έλληνες ήλπιζαν ότι η Βάρνα θα ανακηρυσσόταν Ελληνο-Γκαγκαουζική Δημοκρατία.

Αυτό όμως δεν έγινε και μετά το Συνέδριο του Βερολίνου η Βάρνα παρέμεινε εντός των ορίων του Πριγκιπάτου της Βουλγαρίας. Η ελληνική κοινότητα κάνει ό,τι μπορεί για να μεταβιβάσει την ιδιοκτησία της στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Αυτό είναι ένα από τα κύρια προβλήματα που αντιμετώπισαν οι κάτοικοι της Βάρνας μεταξύ 3 Μαρτίου (απελευθέρωση της Βουλγαρίας) και 27 Ιουλίου (ημερομηνία που δεχόμαστε για την απελευθέρωση της Βάρνας). Όμως η ιστορία είναι λίγο διαφορετική, τονίζει η Στέφκα Μουχτάροβα.

Πώς δέχτηκαν οι κάτοικοι της Βάρνας ότι το άλλο μέρος της χώρας είναι ελεύθερο, σε αντίθεση με αυτήν την περιοχή;

Δεν είναι τυχαίο ότι όταν έρχονται επισκέπτες στο μουσείο, η πρώτη μου ερώτηση είναι: «Από ποια πόλη είσαι;». Γιατί οι κάτοικοι της Βάρνας εκπλήσσονται πιο ευχάριστα από το μουσείο. Μιλάμε για την περίοδο που αντικατοπτρίζεται στην έκθεσή μας. Όταν ρωτάω: «Τι γίνεται στη Βάρνα γύρω στις 3 Μαρτίου;», βλέπω μια κούραση, γιατί κανείς δεν μπορεί να βγάλει την παραμικρή ανάμνηση από το μυαλό του. Συνήθως όταν λέμε 3 Μαρτίου, όλα είναι ηρωικά, σκεφτόμαστε το Πλέβεν, τη Σίπκα. Για τη Βάρνα, όμως, νιώθω μια αίσθηση κατωτερότητας. Η κατάσταση της Βάρνας είναι πολύ περίεργη – η Βάρνα εκείνη την εποχή ήταν το μεγαλύτερο φρούριο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Μαύρη Θάλασσα. Επειδή υπάρχουν 10-11 ρωσοτουρκικοί πόλεμοι σε όλη την ιστορία μεταξύ των δύο κοντινών μας αυτοκρατοριών… Η Βάρνα απελευθερώθηκε πρώτη – το 1828-1829 κατά τη διάρκεια ενός άλλου ρωσοτουρκικού πολέμου, έτσι ώστε οι Ρώσοι κέρδισαν αυτόν τον πόλεμο, και η Βάρνα επιστράφηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το πρώτο lockdown συμβαίνει επίσης κατά τη διάρκεια αυτής της Απελευθέρωσης, αλλά αυτό είναι ένα θέμα για μια άλλη ενδιαφέρουσα συζήτηση. Και αν μπορεί κανείς να εκφραστεί με έναν λαϊκό όρο σε αυτόν τον τελευταίο ρωσοτουρκικό πόλεμο, η Βάρνα περνάει.

Εδώ είναι το τετράπλευρο Ruse, Silistra, Shumen, Varna.

Ναι, και γι’ αυτό η Βάρνα μένει έξω από αυτόν τον επόμενο ρωσοτουρκικό πόλεμο – επειδή τα ρωσικά στρατεύματα δεν περνούν από τη Ρούσε. Στο τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας χρειαζόταν η Βάρνα, γιατί κάθε φορά που περνούσαν τον Δούναβη μέσω του Ρούσε, ένας μεγάλος οθωμανικός στρατός περνούσε από τη Βάρνα για να συναντήσει τον επιτιθέμενο. Ήδη μετά τη δημιουργία του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας την εποχή της Αικατερίνης, η Βάρνα δέχθηκε επίθεση τόσο από ξηρά όσο και από θάλασσα – τέτοια είναι η γεωστρατηγική κατάσταση. Γι’ αυτό υπάρχουν 12-15 τζαμιά στη Βάρνα στο τέλος της οθωμανικής περιόδου – είναι απαραίτητα για τον οθωμανικό στρατό επειδή πρέπει να προσεύχεσαι πριν από τις μάχες, όχι επειδή κυριαρχεί ο οθωμανικός πληθυσμός εδώ. Ένα άλλο χαρακτηριστικό που καθορίζει αυτά τα περίεργα γεγονότα κατά τη διάρκεια της Απελευθέρωσης είναι ότι ο πληθυσμός εδώ είναι 21.000, εκ των οποίων μόνο 3.500 είναι Βούλγαροι – στη Βάρνα κυριαρχούν Έλληνες.

Ποια είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι της Βάρνας ενώ αποφασίζονται οι συνθήκες ειρήνης;

Ιδιοκτησία. Αλλά περισσότερα για αυτό αργότερα. Υπάρχουν περίεργες πληροφορίες για το πώς συνέβη, πώς τα νέα της ανακωχής έφτασαν στη Βάρνα. Προκειμένου να επιτευχθεί η υπογραφή της προκαταρκτικής συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, στα τέλη Ιανουαρίου, ελήφθη η ειδοποίηση ανακωχής της Αδριανούπολης – τα ρωσικά στρατεύματα έμαθαν για την ανακωχή νωρίτερα. 50 χλμ. από το Σούμεν, βουλευτές με τη λευκή σημαία αναχωρούν για το φρούριο της Βάρνας. Εκπρόσωποι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βγαίνουν – εκείνη την εποχή το φρούριο της Βάρνας φυλασσόταν από αιγυπτιακό σώμα κατά τη βασιλεία του πρίγκιπα Χασάν. Κατά τη γνώμη μου, αυτό σώζει τη Βάρνα από τέτοιες υπερβολές που συνέβησαν κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου στη Σάμπλα και την Καβάρνα. Τέτοια πράγματα δεν γίνονται στη Βάρνα, ακριβώς επειδή οι Αιγύπτιοι φύλαγαν τότε το φρούριο. Όταν οι Αιγύπτιοι φεύγουν από το φρούριο, μαθαίνουν έκπληκτοι ότι έχει κηρυχτεί εκεχειρία. Ήταν εξαιρετικά ενθουσιασμένοι -αυτό είναι απολύτως κατανοητό.Τις κρύες μέρες του χειμώνα, οι Άραβες έχουν ήδη ελπίδες να επιστρέψουν στα σπίτια τους -όπου δεν χιονίζει. Εκείνη την εποχή, υπήρχαν σκληροί χειμώνες εδώ. Αφού μαθαίνουν για την εκεχειρία, προσκαλούνται από τον πρίγκιπα Χασάν, ο οποίος οργανώνει δεξίωση για αυτούς -με γαλλική κουζίνα, και γύρω του- Ευρωπαίους ως βοηθούς που διαπραγματεύονται τη γραμμή οριοθέτησης. Ο πρίγκιπας τους παρέχει ένα χαμάμ. Για όλους, ήταν μια καλή μικρή στιγμή εν μέσω τόσων μηνών πολέμου. Στη συνέχεια, οι βουλευτές αποσύρονται και παραμένουν εν αναμονή της υπογραφής της συνθήκης ειρήνης. Η εισβολή των ρωσικών στρατευμάτων δεν συμβαίνει στη Βάρνα. 27 Ιουλίου – τότε η Βάρνα απελευθερώνεται επίσημα. Τι γίνεται όμως τότε; Αν κάποιος πιστεύει ότι τότε μπαίνουν ρωσικά στρατεύματα και παραδίδεται η εξουσία, αυτό δεν ισχύει. 27 Ιουλίου είναι τα γενέθλια της Ρωσίδας αυτοκράτειρας – αυτό που διαβάζουμε σε παράρτημα της εφημερίδας «Ζορνίτσα» είναι ότι 300 Ρώσοι στρατιώτες μπήκαν στη Βάρνα. Αλλά είναι παρόντες σε μια προσευχή, και γύρω από τα τείχη της Βάρνας υπήρχαν 10.000 Ρώσοι στρατιώτες της κυβέρνησης. Η εξουσία δεν έχει περάσει ακόμη στα χέρια της Ρωσίας – στην πραγματικότητα, η εξουσία παραδόθηκε επίσημα στις 23 Οκτωβρίου.

Τι συμβαίνει στη Βάρνα αυτή την περίοδο; Η περίοδος μεταξύ 3 Μαρτίου και 23 Οκτωβρίου;

Περιουσιακά θέματα, γιατί ξέρουμε ότι το έθνικ χρώμα της Βάρνας είναι πλούσιο, αλλά εδώ κυριαρχούν οι Έλληνες. Είναι πλούσιοι και μορφωμένοι. Εδώ οι Έλληνες ελπίζουν ότι η Βάρνα θα ανακηρυχθεί Ελληνο-Γκαγκαούζικη Δημοκρατία. Η Βάρνα δεν περιλαμβάνεται στην επισκοπή της Επαρχίας Πρεσλάβου. Παρέμεινε υπό την επιρροή του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Είναι λίγοι οι Βούλγαροι εδώ και αναμένεται η απόφαση για τη Βάρνα και θα ληφθεί στο Συνέδριο του Βερολίνου.

Είναι καλή η συμφωνία του Βερολίνου για τη Βάρνα;

Σύμφωνα με τους όρους αυτής της σύμβασης, το φρούριο καταστράφηκε. Η Βάρνα, στην πράξη, μπορεί πλέον να ανακτήσει την ιδιότητά της ως διεθνούς εμπορικού λιμένα, παρά ως φρουρίου. Και αυτό δημιουργεί μια ζωή. Και από την άλλη – η Βάρνα γίνεται κέντρο έλξης για αυτούς τους Βούλγαρους από τη Θράκη και τη Μακεδονία – η διαίρεση των βουλγαρικών εδαφών στην Ανατολική Ρωμυλία και το Πριγκιπάτο της Βουλγαρίας για τη Βάρνα αποδεικνύεται υπέροχη, γιατί ξεκινούν τα πρώτα κύματα προσφύγων από τη Θράκη και τη Μακεδονία. . Αν αυτοί οι Βούλγαροι γνώριζαν ότι η ενοποίηση θα γινόταν σε μόλις επτά χρόνια, θα περίμεναν. Γι’ αυτό η Βάρνα γίνεται πολύ γρήγορα βουλγαρική πόλη, γιατί έχει μέσα επιβίωσης. Έγινε κέντρο έλξης για πλούσιους και μορφωμένους Βούλγαρους. Σε λίγο εγκαταστάθηκαν εδώ δραστήριοι Βούλγαροι… Είναι άνθρωποι με αίσθημα αποστολής. Ας μην ξεχνάμε ότι εκείνη την εποχή οι γαλλικές ιδέες ήταν στη μόδα στην Ευρώπη – εκείνοι οι Βούλγαροι, κληρονόμοι εύπορων οικογενειών από το Troyan, το Tryavna και το Koprivshtitsa, επέστρεψαν στη Βουλγαρία όχι με αίσθημα κατωτερότητας, αλλά με μια αίσθηση της αποστολής να αποκαταστήσουν το Τρίτο. Βουλγαρικό Βασίλειο – γνωρίζουν ότι είναι οι κληρονόμοι του αρχαιότερου ευρωπαϊκού κράτους.

Μετά τη συνέντευξη με Stefka Mukhtarova από το Μουσείο Νέας Ιστορίας στη Βάρνα ακούστε στο συνημμένο αρχείο ήχου: