«Η ηγεσία του τουρκικού κράτους έχει αναπτύξει μια περίεργη προσήλωση στη χώρα μου», δήλωσε ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. «Αλλά η Ελλάδα δεν είναι εχθρός των Τούρκων», διαβεβαίωσε ερήμην τους ανατολικούς γείτονές του. Ο Μητσοτάκης χαρακτήρισε την απειλή του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ερντογάν νωρίτερα αυτό το μήνα ότι οι Τούρκοι «θα έρθουν τη νύχτα» λόγω των προκλήσεων της Ελλάδας γύρω από τα νησιά της κοντά στις ακτές του Αιγαίου της Τουρκίας ως «γλώσσα επιθετικότητας».

Οι δύο σύμμαχοι του ΝΑΤΟ είναι επίσης ιστορικοί εχθροί, που συναγωνίζονται για τη δικαιοδοσία σε αυτά τα νησιά, την Κύπρο, τα χωρικά ύδατα, την υφαλοκρηπίδα τους και τους ενεργειακούς πόρους της ανατολικής Μεσογείου.

Η Ελλάδα και η Τουρκία αντιμετωπίζουν εκλογές το επόμενο έτος και η λαϊκιστική τροφοδοσία των εντάσεων μεταξύ τους από τους αγώνες για την εξουσία στην Άγκυρα και την Αθήνα εντείνεται. Το πρόβλημα είναι σοβαρό και έχει εμφανιστεί παρά τις προσπάθειες του Ερντογάν να γίνει ένας απαραίτητος μεσολαβητής μεταξύ του φίλου του Πούτιν και της Ουκρανίας, που στέφθηκε αυτή την εβδομάδα από την άνευ προηγουμένου ανταλλαγή σχεδόν 300 αιχμαλώτων πολέμου μεταξύ Μόσχας και Κιέβου.

Ο Ryan Gingeras, καθηγητής στη Ναυτική Ακαδημία των Ηνωμένων Πολιτειών στο Monterey της Καλιφόρνια, παίρνει συνέντευξη το Σάββατο 150:

Ως ιστορικός που ασχολήθηκε με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τη Βαλκανική Χερσόνησο για δεκαετίες, μπορείτε να μου απαντήσετε – εάν η επόμενη επικίνδυνη κλιμάκωση της έντασης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας είναι απλώς μια άλλη εκδήλωση της ιστορικής τους εχθρότητας ή μάλλον οφείλεται σε φιλοδοξία να αποσπάσουμε στιγμιαία πολιτικά μερίσματα;

Έλληνες και Τούρκοι βλέπουν την τρέχουσα κλιμάκωση σε ένα ιστορικό πλαίσιο. Ειδικά στο πλαίσιο του πολέμου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας μεταξύ 1919 και 1922 και της έντασης στην Κύπρο πριν από σχεδόν 5 δεκαετίες. Αλλά νομίζω ότι είναι πραγματικά θέμα σύγχρονων ζητημάτων και του τρόπου με τον οποίο οι δύο χώρες βλέπουν η μια την άλλη σήμερα – ως αντίπαλους. Νομίζω ότι αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό προϊόν της επιθυμίας της Τουρκίας να είναι μεγαλύτερη δύναμη.

Σε ποιο βαθμό δικαιολογούνται οι ισχυρισμοί της Ελλάδας – για σκόπιμες προκλήσεις από την Άγκυρα και παραβίαση του εναέριου χώρου; Και τα αιτήματα της Τουρκίας – για συγκέντρωση ελληνικού στρατού στα επίμαχα νησιά του Αιγαίου;

Το μεγάλο πρόβλημα για τους εξωτερικούς παρατηρητές είναι ότι είναι δύσκολο να επαληθευτούν ανεξάρτητα αυτοί οι ισχυρισμοί. Οι δύο χώρες – Ελλάδα και Τουρκία – δεν είναι πολύ διαφανείς όταν κατηγορούν η μία την άλλη και όταν αμύνονται εναντίον τους. Την άνοιξη, υπήρξε μια περίπτωση στην οποία η Ελλάδα κατήγγειλε μια άνευ προηγουμένου παραβίαση του εναέριου χώρου της από την Τουρκία. Η απάντηση της Άγκυρας ήταν ότι οι τουρκικές ενέργειες ήταν απάντηση σε μια ελληνική παραβίαση του τουρκικού εναέριου χώρου. Αλλά πραγματικά δεν γνωρίζουμε τίποτα για το πού προήλθαν αυτές οι παραβιάσεις – πώς ακριβώς συνέβησαν. Και για την ελληνική στρατιωτική παρουσία στα νησιά του Αιγαίου, είναι σαφές ότι ορισμένα από τα στατιστικά στοιχεία που ετοίμασε η τουρκική πλευρά για αυτό το θέμα -για τη συσσώρευση στρατιωτικού προσωπικού και στρατιωτικού εξοπλισμού εκεί- συντάχθηκαν εκεί πριν από 30 χρόνια ή και περισσότερο. Επιπλέον, η Αθήνα ισχυρίζεται ότι στα νησιά βρίσκονται μόνο μονάδες εθνοφρουράς, όχι στρατιωτικοί. Μπορεί επίσης να ειπωθεί ότι ο αριθμός τους είναι πλέον μικρότερος σε σύγκριση με το παρελθόν.

Τις απειλές Ερντογάν κατά της Ελλάδας, στις οποίες περιλαμβάνει ιστορικές αναφορές – τη μάχη της Σμύρνης; Είναι για εσωτερική πολιτική χρήση ή ο αποδέκτης είναι όντως Αθήνα;

Νομίζω ότι αυτά τα λόγια του Ερντογάν επιδέχονται διαφορετικές ερμηνείες. Και αυτό είναι ένα επιδιωκόμενο αποτέλεσμα εκ μέρους του. Με την πρώτη ματιά, μπορεί να σημαίνει ότι η Τουρκία απλώς κέρδισε την Ελλάδα στο παρελθόν. Η προφορά μπορεί επίσης να είναι ένα συγκεκριμένο τραύμα για τους Έλληνες – η απώλεια της Σμύρνης, της σημερινής Σμύρνης. Δεν είμαι σίγουρος τι ακριβώς εννοεί, αλλά σίγουρα στοχεύει να αγγίξει την πληγή των Ελλήνων. Τα λόγια του Ερντογάν ήταν μέρος μιας ομιλίας, το κείμενο της οποίας δημοσιεύτηκε από το τουρκικό υπουργείο Επικοινωνιών, μεταξύ άλλων στα αγγλικά. Άρα μπορεί να ειπωθεί ότι ήταν τόσο για οικιακή χρήση όσο και για κοινό εκτός Τουρκίας.

Οι σχέσεις μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας δεν ήταν πάντα τόσο τεταμένες παρά τη βαριά ιστορική κληρονομιά των συγκρούσεων μεταξύ τους. Θυμόμαστε ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής ήταν μεταξύ των καλεσμένων στον γάμο της κόρης του Ερντογάν το 2015. Τι χάλασε αυτό το φαινομενικά φιλικό κλίμα να εκφυλιστεί σήμερα;

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αυτές οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας είχαν τα πάνω και τα κάτω τους τα τελευταία 20 χρόνια. Το αποτυχημένο σχέδιο ενοποίησης του πρώην Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Κόφι Ανάν, το οποίο απορρίφθηκε από τους Ελληνοκύπριους σε δημοψήφισμα το 2004, αν και έγινε αποδεκτό από τους ντόπιους Τούρκους, είναι αυτό που δημιουργεί τη μεγαλύτερη ένταση. Αυτό ερμηνεύτηκε από την Τουρκία όχι μόνο ως αποδοκιμασία από τους Έλληνες της Κύπρου, αλλά και από την ίδια την Ελλάδα. Ένα άλλο ευαίσθητο σημείο, τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο. Αυτό έχει προσθέσει μια νέα διάσταση στις τουρκοελληνικές σχέσεις και δημιούργησε νέα στοιχεία που και οι δύο πλευρές αναγνωρίζουν ως μέρος του εθνικού τους συμφέροντος. Πιο πρόσφατα, η υπογραφή του μνημονίου αμυντικής συνεργασίας μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ελλάδας συνέβαλε επίσης στην κατάρρευση των σχέσεων μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας. Σηματοδότησε μια κλιμάκωση στην Τουρκία καθώς η Ελλάδα προσπάθησε να φέρει τρίτες δυνάμεις στη διμερή αντιπαράθεση για να τη στηρίξει σε περίπτωση ακόμη πιο επικίνδυνης κλιμάκωσης.

Το μέγεθος του αμυντικού προϋπολογισμού της Ελλάδας είναι σημαντικό και ίσως αυτό δείχνει πόσο απειλούμενη αισθάνεται. Η Αθήνα ξοδεύει το 3,8% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της στις ένοπλες δυνάμεις της – περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα του ΝΑΤΟ. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα προετοιμάζεται για πόλεμο;

Οχι απαραίτητα. Στην Ελλάδα υπήρχε από καιρό σχέδιο και έντονη επιθυμία εκσυγχρονισμού του στρατού. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, πολλές χώρες του ΝΑΤΟ επιδιώκουν να εκσυγχρονίσουν τις ένοπλες δυνάμεις τους. Το πρόβλημα της Ελλάδας είναι ότι η οικονομική κρίση έχει παγώσει προσωρινά τα σχέδιά της. Θα μπορούσες να πεις ότι τώρα η Αθήνα προλαβαίνει όσο πιο γρήγορα μπορεί. Φυσικά, το κάνει ειδικά λόγω της Τουρκίας, της οποίας ο αμυντικός προϋπολογισμός έχει επίσης αυξηθεί πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια – παρά τις δύσκολες στιγμές για την οικονομία της.

Πού βλέπετε τη θέση της Βουλγαρίας σε μια πιθανή σύγκρουση μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας – δύο από τις γειτονικές μας χώρες;

Νομίζω ότι σε μια τέτοια σύγκρουση, η Βουλγαρία θα είναι ένας άτυχος παρατηρητής. Μεγάλο μέρος του εμπορίου στη Βουλγαρία γίνεται από ξηρά και θάλασσα. Μια τέτοια σύγκρουση θα είχε τεράστιο αντίκτυπο στο εμπόριο μέσω των τουρκοβουλγαρικών χερσαίων συνόρων, καθώς και στη θαλάσσια κυκλοφορία μεταξύ του Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας. Η Βουλγαρία έχει το πλεονέκτημα ότι είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είναι μέρος των συνόρων της με την Τουρκία. Υπάρχουν πολλά θετικά για τη χώρα σας στον τουρισμό και στο εμπόριο με τους Τούρκους. Δυστυχώς, η Βουλγαρία έχει πολλά να χάσει σε μια τουρκοελληνική σύγκρουση.