Ο φόβος είναι ένα από τα ένστικτα που καθορίζουν τη ζωή μας, το «μαγικό φανάρι», δηλαδή η τέχνη του κινηματογράφου, χρησιμοποιεί αυτό το ένστικτο. Ο φόβος είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται συχνά από δικτάτορες και αυταρχικούς που κάνουν βρώμικους υπολογισμούς στους διαδρόμους της πολιτικής.

Πρέπει να είστε μερικοί από εσάς που ξέρετε αυτό το αζέρικο λαϊκό τραγούδι: Ακούγοντας αυτό το τραγούδι, το οποίο είναι χαραγμένο στις αναμνήσεις μας με τις λέξεις «Φοβάμαι τις κυματιστές ιδέες, φοβάμαι τους υποκριτικούς ντίκρες», στο χιούμορ της Σμύρνης Φεστιβάλ, στην παράσταση «Meddah» του θεατρικού ηθοποιού Μεχμέτ Εσέν, ανέβηκαν τα γέλια στην αίθουσα. Το τραγούδι αυτό του Μεχμέτ το άκουσα για πρώτη φορά στο Χακάρι κατά την παράστασή του στη «Γέφυρα Τέχνης Κωνσταντινούπολης-Χακάρι». Αυτή τη φορά φαινόταν να έχει έναν ακόμη πιο επίκαιρο τόνο, όπως όλα τα άλλα στη ζωή μας, ο φόβος ήρθε στο φως γιατί…

Άλλη μια νύχτα του Φεστιβάλ Κωμωδίας, ήμασταν στη σκηνή κουβεντιάζοντας με τον αγαπημένο μου Müjdat Gezen. Κάποια στιγμή ρώτησα «Μου φαίνεται ότι το χιούμορ μας έχει χάσει τη δύναμή του. Όταν συγκρίνουμε τα κείμενα που έγραψαν οι κορυφαίοι κωμικοί μας, τα έργα που παίζουν οι ηθοποιοί του θεάτρου, ακόμη και οι δημοφιλείς κωμωδίες που σημάδεψαν για ένα διάστημα τον κινηματογράφο μας, μου φαίνεται ότι υπάρχει μια οπισθοδρόμηση. Τι λέτε; “Η απάντηση του Müjdat ήταν σύντομη και ξεκάθαρη:” Προς Θεού, όταν έκανα την ίδια ερώτηση σε έναν άλλο ηθοποιό, μου είπε, “Φοβάμαι!” Έχω την απάντηση».

Κυριαρχίες και φόβος

Δεν είναι κάτι καινούργιο ότι η ατμόσφαιρα στην οποία ζει επηρεάζει τον καλλιτεχνικό κόσμο. Η τραγική κατάσταση των καλλιτεχνών που υποστήριξαν άμεσα ή έμμεσα το καθεστώς στη μεσαιωνική Ευρώπη υπό την κυριαρχία της Εκκλησίας, στη Γερμανία κατά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ναζί, στην Ισπανία του Φράνκο, στη Γαλλία κατά τη ναζιστική κατοχή, στη Σοβιετική Ένωση υπό Στάλιν Την εποχή εκείνη, στην «Πολιτιστική Επανάσταση» (!) του Μάο, τα γεγονότα της «μαύρης λίστας» του Μακάρθι «στις Ηνωμένες Πολιτείες υπογραμμίζουν την κυριαρχία του φόβου.
Ο Σοφοκλής καθοδήγησε τους κυβερνώντες λέγοντας ότι σε ένα κράτος που δεν επιτρέπει τον φόβο, οι νόμοι δεν μπορούν να λειτουργήσουν, ότι ο φόβος είναι απαραίτητος για τη διαχείριση των στρατευμάτων και ότι επιτρέπεται κάθε μέσο για τη διατήρηση της μακιαβελικής εξουσίας. Οι καλλιτέχνες είναι στην πρώτη γραμμή όσων επαναστάτησαν ενάντια στη συντροφικότητα των φιλοσόφων και των ισχυρών. Το «1984» του Τζορτζ Όργουελ, που αποκρυπτογράφησε την αυτοκρατορία του φόβου στην οποία έχει παρασυρθεί ο κόσμος, έκανε τη «δυστοπία» ένα από τα πιο δημοφιλή είδη της σύγχρονης λογοτεχνίας. Οι επιστήμονες και οι φιλόσοφοι, όπως και οι καλλιτέχνες, έχουν ζήσει στη σκιά του φόβου σε σκοτεινές εποχές της ανθρώπινης ιστορίας. Υπήρχαν εκείνοι που αψήφησαν τον φόβο, όπως ο Σωκράτης, και εκείνοι που παραδόθηκαν, όπως ο Γαλιλαίος… Όσοι παραδόθηκαν κρατούσαν πάντα την ίδια φράση: «Δέχτηκα τη σιωπή για να κάνω τη δουλειά μου», «Δεν είμαι τόσο ηθοποιός» (Istvan Szabo , ο Φάουστ του Γκαίτε (θυμηθείτε τον Μεφίστο, τον οποίο προσάρμοσε από το όνομά του)… Παρά τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις που ξεκίνησαν τον 19ο αιώνα, μια άλλη εστία φόβου εμφανίστηκε αυτή τη φορά: ο φόβος της απώλειας της δουλειάς που δημιουργήθηκε από τη βιομηχανία και την εμπορική αστική τάξη… Σήμερα , η πολιτική εξουσία συχνά συνεργάζεται με αυτά τα κέντρα και χρησιμοποιώντας τη δύναμη των μέσων μαζικής ενημέρωσης διασφαλίζει τη συνέχεια του κλίματος φόβου, υποστηρίζει τις πολιτισμικές της επιθέσεις με κλίμα φόβου, όταν χρειάζεται.

Ο Αριστοτέλης, ένας από τους πυλώνες της ελληνικής φιλοσοφίας, έλεγε ότι «η αυτοπεποίθηση είναι το αντίθετο του φόβου». Ο Πλάτων, από την άλλη πλευρά, εξέφρασε την έννοια «να είσαι θαρραλέος απέναντι στον εχθρό, να αναπτύσσεις θάρρος και τη στάση ότι ο φόβος μπορεί να υπερνικηθεί, δηλαδή τη στάση να υιοθετήσεις. ενάντια στο επίφοβο αντικείμενο, σε αντίθεση με το ζώο». (Figen Şakacı, Korku Dağları Bekler, Psikeart 19). Όμως, αντί να ακολουθήσουν αυτόν τον λόγο, οι μεγάλες μάζες επιλέγουν να υποκύψουν στον φόβο. Αν ρωτάτε γιατί, μεγαλώσαμε με φόβο… Τα Wolf Tales δημιουργήθηκαν για να κρατήσουν το “Girl in the Red Hat” στο σπίτι. Για ενήλικες, παραμύθια με δαίμονες. το ραβδί της κόλασης… Ο ευκολότερος τρόπος για να υποκύψεις στον φόβο είναι να μένεις σιωπηλός. Ας θυμηθούμε το αριστούργημα του Ermanno Olmi «The Horseshoe Tree». Πόσο καλά περιγράφει τη σιωπή των αγροτών που ζούσαν στη Λομβαρδία της Ιταλίας στα τέλη του 19ου αιώνα, μπροστά στην καταπίεση των γαιοκτημόνων…

ΜΗΧΑΝΗ ΦΟΒΟΥ

Ο χορός της τέχνης του κινηματογράφου με φόβο χρονολογείται επίσης από την αρχαιότητα. Το «Σινεμά τρόμου» έχει γίνει ένα από τα αγαπημένα είδη παραγωγών που απευθύνονται στο υποσυνείδητο των ανθρώπων και ανακαλύπτουν την ευκολία του να βγάζουν χρήματα γαργαλώντας τα κοινά τους ένστικτα με τα ζώα (σεξουαλικότητα, βία κ.λπ.). Δεν μου άρεσε ποτέ αυτό το είδος, που το θεωρώ «κινηματογράφο εκμετάλλευσης» με την ευρεία έννοια, και εξακολουθώ να μένω μακριά από αυτές τις ταινίες. Δεν μου αρέσουν οι ταινίες με διάβολο, ιδιοφυΐα, βαμπίρ, ζόμπι. Ίσως οφείλεται στην ταινία ‘Space Monster’, μια από τις πρώτες ταινίες που έβλεπα ως παιδί.

Φυσικά, δεν μιλάω για αριστουργήματα του είδους… «Η πρακτική του Δρ. Καλιγκάρι», «Νοσφεράτου» του Μουρνάου, «Φρανκεστάιν» του Τζέιμς Γουέιλ, «Ο Δρ. Jekyll and Mr. Hyde “,” Night of the Living Dead “του George Romero”, Rosemary’s Baby “από Polanski”, Carrie “του Brian de Palma”, Halloween “του John Carpenter”, Cat People “από Schrader”, Cat People «by Cronenberg Fly», «Shining» του Stanley Kubrick, «Snowblower» του Bong Joon-ho κ.λπ.

Δεν χάνω τις ταινίες που στοχεύουν να σηκώσουν το πέπλο του φόβου στα άτομα αντί να τρομάζουν το κοινό και που ανοίγουν τη συζήτηση δείχνοντας τη βρώμικη πολιτική των βασιλιάδων και των προέδρων που ήθελαν να διατηρήσουν την εξουσία τους τρομάζοντας το κοινό. ιστορία. Υπάρχουν ταινίες πολλών δασκάλων του ευρωπαϊκού και αμερικανικού κινηματογράφου, από τον Κώστα Γαβρά μέχρι τον Σπίλμπεργκ, που πραγματεύονται αυτό το θέμα. Ο Tayfun Pirselimoğlu, ένας από τους κορυφαίους σκηνοθέτες του κινηματογράφου μας, αφηγείται επίσης για μια πόλη όπου κυριαρχεί το κλίμα του φόβου στην τελευταία του ταινία «Kerr». Ας μην τελειώσω χωρίς να αναφέρω δύο ταινίες που θεωρούνται ανάμεσα στις φετινές υποψηφιότητες για Όσκαρ. Το πρώτο από αυτά είναι το “Being the Ricardos”, σε σενάριο και σκηνοθεσία του Aaron Sorkin. Ο σκηνοθέτης, ο οποίος ασχολείται με ένα δίδυμο κωμικής σειράς που έγινε φήμη στο Χόλιγουντ της δεκαετίας του 1950 με την προσωπική ζωή και την προσωπική αναταραχή της Lucy και της Desi, αφηγείται την εποχή που η Lucy κατηγορήθηκε ως μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος από την Εξεταστική Επιτροπή McCarthy. , μέσα στο κλίμα του φόβου των καιρών, παραγωγών και καλλιτεχνών Αφηγείται πώς επηρεάστηκε. Με το αριστοτεχνικό σενάριο του Sorkin και τον σχολιασμό της Nicole Kidman και του Javier Bardem, είναι μια απολαυστική παραγωγή.

Η άλλη ταινία είναι παραγωγή του Netflix: “Don’t Look Up” σε σκηνοθεσία Adam McKay. Δύο επιστήμονες ανακαλύπτουν ότι ένας μετεωρίτης, ικανός να καταστρέψει ολόκληρο τον κόσμο, πλησιάζει γρήγορα τον κόσμο και μεταβιβάζουν αυτές τις πληροφορίες σε υψηλότερα επίπεδα διακυβέρνησης. Ωστόσο, ο πρόεδρος των ΗΠΑ δεν θέλει να μοιραστεί αυτόν τον κίνδυνο με το κοινό. Οι επιστήμονες επιδιώκουν να προσελκύσουν το κοινό χρησιμοποιώντας τη δύναμη των μέσων ενημέρωσης, αλλά δεν βρίσκουν αρκετή υποστήριξη από τα μέσα… Ο McKay αντιμετωπίζει αυτό το θέμα, το οποίο πολλοί σκηνοθέτες ασχολούνται με το ύφος θρίλερ-τρόμου, ως μέρος του είδους κωμωδίας. Ενώ ασκεί σφοδρή κριτική στην αμερικανική πολιτική και τα μέσα ενημέρωσης, τοποθετεί έναν τεχνολογικό γίγαντα όπως ο Steve Jobs, ο οποίος τοποθετεί τα δικά του κέρδη πάνω από τα συμφέροντα του λαού του, στο επίκεντρο της κριτικής του, δίπλα σε πολιτικούς και μέλη των μέσων ενημέρωσης … Όταν οι επιστήμονες είναι απελπισμένοι, εκλιπαρούν το κοινό να “κοιτάξει επάνω”? «Μην κοιτάς! »Διοργανώνει ράλι… Άλλωστε, θα αγγίξει ο μετεωρίτης τη γη, μην χαλάσετε την απόλαυση της θέασης δίνοντας μια υπόδειξη. Επιτρέψτε μου να το πω αυτό, μια παραγωγή που αξίζει να παρακολουθήσετε είναι το “Don’t Look Up”; Τώρα αποφασίζετε αν ο κίνδυνος που αντιμετωπίζει ο κόσμος μας είναι ένας μετεωρίτης ή αυτοί που θέλουν να προσθέσουν κέρδος στα κέρδη τους και στους συνεργάτες τους, δηλαδή το ίδιο το σύστημα…

Ας τελειώσουμε θυμόμαστε το αζέρικο δημοτικό τραγούδι: «Μπορώ να δω φαντάσματα στο νεκροταφείο / Μπορώ να δω χίλια είδη πλημμυρών / Φοβάμαι, μπαλάμ… Δεν φοβάμαι» …