Εξέλιξη των ισορροπιών στον κόσμο και στη Μέση Ανατολή

Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την κατάρρευση της διπολικής παγκόσμιας τάξης, έχουν προκύψει σοβαρές αβεβαιότητες στον κόσμο. Η μονομερής και παρεμβατική πολιτική που ασκήθηκε κατά τη νέα χιλιετία από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ιδιαίτερα εκτεθειμένες στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, τρόμαξε τα άλλα κράτη. Αυτή η προοπτική κορυφώθηκε υπό την κυβέρνηση Τραμπ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αγνόησαν τις προτιμήσεις, τις ανησυχίες και τα συμφέροντα των συμμάχων τους, όχι μόνο των αντιπάλων τους. Τότε άρχισε να συζητείται αν θα εγκαθιδρυόταν μια νέα ηγεμονική αντίληψη και μια ιεραρχική παγκόσμια τάξη πραγμάτων.

Ωστόσο, έχει φανεί ότι τα μη δυτικά κράτη άρχισαν να διαφοροποιούν τις πολιτικές τους αφού οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν απρόθυμες να εκπληρώσουν τις απαιτήσεις της παγκόσμιας ηγεμονίας και ήταν απρόθυμες, ειδικά στην παροχή παγκόσμιων δημόσιων αγαθών. Υπό αυτή την έννοια, η Κίνα και η Ρωσία καθιερώθηκαν αρχικά ως δύο παγκόσμιοι παίκτες. Η Ρωσία, την οποία τα δυτικά κράτη δεν σέβονται πλέον, έχει αρχίσει να ακολουθεί αντιδυτικές πολιτικές για να ανακτήσει την προηγούμενη αξιοπρέπειά της και η Κίνα για να προστατεύει και να διαιωνίζει τα παγκόσμια συμφέροντά της.

Καθώς οι ηγεμόνες και οι ηγεμονικοί διεθνείς οργανισμοί σε παγκόσμια κλίμακα έγιναν αναποτελεσματικοί στην επίλυση παγκόσμιων προβλημάτων, τα μεσαίου μεγέθους κράτη άρχισαν να δείχνουν διαφορετικές αντιδράσεις. Άρχισαν να αναλαμβάνουν δράση κατά των παγκόσμιων και περιφερειακών απειλών, μόνοι και/ή μαζί. Ως αποτέλεσμα, οι υπάρχουσες δομές περιφερειοποίησης σε διάφορες περιοχές και ηπείρους έχουν ενισχυθεί ή έχουν αναπτυχθεί νέες. Οι διαδικασίες περιφερειοποίησης, που ξεκίνησαν για να λύσουν διεθνή προβλήματα και να απαλλαγούν από τις καταστροφικές συνέπειες των παγκόσμιων δυνάμεων, αμβλύνουν τη σκληρότητα του παγκόσμιου ανταγωνισμού και έχουν επιτρέψει στις περιφερειακές δυνάμεις να ακολουθήσουν μια πιο ανεξάρτητη διεθνή πολιτική.

Η διαδικασία ομαλοποίησης που ξεκίνησε στη Μέση Ανατολή στα τέλη του 2020 μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως απαίτηση αυτής της ανάγκης για περιφερειοποίηση. Μετά τις αραβικές εξεγέρσεις και επαναστάσεις, όλα τα αραβικά κράτη της περιοχής γνώρισαν σοβαρή απώλεια ισχύος και το πολιτικό σύστημα ορισμένων κρατών κατέρρευσε και τα δυτικά κράτη παρενέβησαν και προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα νέο περιφερειακό σύστημα. Υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών έγιναν επεμβάσεις σε ορισμένα σημεία κρίσης, επαναπροσδιορίστηκαν οι σχέσεις μεταξύ των περιφερειακών κρατών και, ως εκ τούτου, έγιναν τα πρώτα βήματα μιας νέας περιφερειακής τάξης υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Πολιτειών, που ονομάζεται «η παγκόσμια συμμαχία», στην οποία το κράτος του Ισραήλ ήταν στο επίκεντρο και η βούληση όλων των αραβικών κρατών επαναπροσδιορίστηκε.

Σε αυτό το νέο σύστημα, η Τουρκία έμεινε μόνη στη Μέση Ανατολή, προσπαθήσαμε να την αποκλείσουμε από την περιφερειακή πολιτική. Κατά ειρωνικό τρόπο, τα κράτη του Κόλπου, που θεωρούνται σύμμαχοι, δεν επιτρεπόταν να ασκήσουν μια ανεξάρτητη πολιτική από μόνα τους, επαναφέροντας τη βούλησή τους. Όλες οι χώρες της περιοχής αναδιάρθρωσαν την εξωτερική τους πολιτική μετά την άνοδο του Τζο Μπάιντεν στην εξουσία στις Ηνωμένες Πολιτείες και την περιθωριοποιητική και απειλητική ρητορική που ανέπτυξε.

Ξεκίνησε η διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων, πρώτα μεταξύ των κρατών του Κόλπου, μετά μεταξύ των κρατών του Κόλπου και των Αραβικών κρατών και άλλων κρατών της περιοχής και τέλος μεταξύ των περιφερειακών δυνάμεων που είχαν προβλήματα μεταξύ τους. Αρχικά, επιλύθηκαν τομείς έντασης στις διμερείς σχέσεις και στη συνέχεια δημιουργήθηκαν νέες πλατφόρμες συνεργασίας.

Τα περιφερειακά κράτη πρώτα επιτάχυναν τις δραστηριότητες θεσμοθέτησης και εδραίωσης στις εσωτερικές τους πολιτικές. Οι κρατικοί θεσμοί αναδιαρθρώθηκαν, τα μεγάλα έργα υποδομής αναπτύχθηκαν, η οικονομική διαφοροποίηση επιτεύχθηκε, τα αιτήματα των πολιτών αντιμετωπίστηκαν πιο προσεκτικά και αναζητήθηκαν τρόποι ανάστασης. Στην εξωτερική πολιτική, σχεδόν όλα τα περιφερειακά κράτη έχουν διαφοροποιήσει τις τάσεις τους. Από τη μία πλευρά, έχουν διαφοροποιήσει τους εταίρους τους στην εξωτερική πολιτική και έχουν αναπτύξει πολυμερείς σχέσεις με διαφορετικά κράτη. Από την άλλη πλευρά, έχουν δημιουργήσει πολυδιάστατες σχέσεις διαφοροποιώντας το περιεχόμενο των εξωτερικών πολιτικών τους και συνεργαζόμενοι με διαφορετικούς παράγοντες σε διαφορετικούς τομείς. Από την άλλη πλευρά, έχουν ξεκινήσει διαδικασίες συνεργασίας με διαφορετικές κυβερνητικές ομάδες χρησιμοποιώντας τις διαφορετικές ταυτότητές τους και τις χρησιμοποιούν για σκοπούς διαιτησίας. Έτσι, τα κράτη της Μέσης Ανατολής είδαν ότι ήταν δυνατό να απομακρυνθούν και να μειώσουν την εξάρτησή τους από παγκόσμιους παίκτες. Η εξάρτηση των περιφερειακών κρατών από το παγκόσμιο άρχισε να αντικαθίσταται από την αλληλεξάρτηση που ανέπτυξαν μεταξύ τους.

Η σημασία της επίσκεψης στον κόλπο

Η τελευταία επίσκεψη του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε τρία κράτη του Κόλπου (Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και Κατάρ) μεταξύ 17 και 19 Ιουλίου πραγματοποιήθηκε επίσης σε αυτό το πλαίσιο και είχε και θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στις διμερείς σχέσεις, στην περιφερειακή πολιτική και παγκοσμίως. Παρακάτω, θα προσπαθήσω να αξιολογήσω εν συντομία την επίσκεψη του Προέδρου Ερντογάν σε αυτά τα τρία διαφορετικά πλαίσια.

Είναι αναπόφευκτο η επίσκεψη του Προέδρου Ερντογάν στον Κόλπο να έχει σοβαρό θετικό αντίκτυπο στις διμερείς σχέσεις των μερών. Από τη μία πλευρά, είναι πολύ σημαντικό να αυξηθεί ο όγκος των συναλλαγών μεταξύ των μερών και να διαφοροποιηθεί το περιεχόμενο του εμπορίου. Οι σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και των κρατών του Κόλπου έχουν λάβει νέες διαστάσεις εκτός από το διμερές εμπόριο. Οι οικονομικοί παράγοντες του Κόλπου αύξησαν τις επενδύσεις τους στην Τουρκία. Οι Τούρκοι οικονομικοί παράγοντες έχουν κάνει νέες προσεγγίσεις στον Κόλπο. Για παράδειγμα, η μεγαλύτερη αμυντική βιομηχανική συμφωνία στην τουρκική ιστορία υπογράφηκε μεταξύ της Baykar, της παγκοσμίου φήμης τουρκικής κατασκευής drone, και του σχετικού σαουδαραβικού ιδρύματος. Περίπου 51 δισεκατομμύρια δολάρια σε χρηματοοικονομικές συμφωνίες έχουν υπογραφεί μεταξύ της Τουρκίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.

Έτσι, η Τουρκία θα μπορέσει να αποκτήσει πρόσβαση σε εξαγωγικές αγορές που θα συμβάλουν στην περαιτέρω ανάπτυξη της διαφοροποιημένης οικονομίας της και τα κράτη του Κόλπου θα μπορέσουν να μειώσουν την εξάρτησή τους από τα δυτικά κράτη, ειδικά για προϊόντα αμυντικής βιομηχανίας.

Οι περιφερειακές επιπτώσεις της επίσκεψης του Προέδρου Ερντογάν θα είναι επίσης σημαντικές. Διότι αυτή η επίσκεψη θα μετατοπίσει τις σχέσεις μεταξύ των περιφερειακών κρατών σε σταθερό έδαφος και θα υπερβεί την τριετή διαδικασία εξομάλυνσης και θα αυξήσει τις προσδοκίες για την εδραίωση της περιφερειακής τάξης. Σε αυτό το σημείο ξεχωρίζουν αρκετά σημαντικά σημεία.

Πρώτον, τα περιφερειακά κράτη δεν είναι ευχαριστημένα με τις μονομερείς και παρεμβατικές πολιτικές των παγκόσμιων παραγόντων. Τα περιφερειακά κράτη δεν εμπιστεύονται τους παγκόσμιους παίκτες γιατί ορθώς πιστεύουν ότι μπορούν να γίνουν αντικείμενο και θύμα παγκόσμιου μάρκετινγκ ή συγκρούσεων ανά πάσα στιγμή. Η Τουρκία και τα κράτη του Κόλπου, που δεν θέλουν να είναι μέρος της έντασης μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων δυτικών κρατών και μη δυτικών παγκόσμιων παικτών, δίνουν προτεραιότητα στην ανάπτυξη χώρων συνεργασίας τερματίζοντας την ένταση μεταξύ τους. Με αυτήν την επίσκεψη, για παράδειγμα, τα κράτη του Κόλπου στρέφονται σε χώρες όπως η Τουρκία αντί σε δυτικά κράτη που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στα προϊόντα της αμυντικής βιομηχανίας και πραγματοποιούν πωλήσεις υπό όρους.

Δεύτερον, γνωρίζουν ότι τα περιφερειακά προβλήματα μπορούν να λυθούν μόνο με τη συνεργασία με τους περιφερειακούς παράγοντες. Η επίλυση περιφερειακών προβλημάτων, όπως η κρίση στη Συρία και τη Λιβύη, στην οποία συμμετέχουν και συμμετέχουν παγκόσμιοι παράγοντες, γίνεται πολύ πιο δύσκολη. Η Τουρκία και τα κράτη του Κόλπου, που έχουν μειώσει την ένταση μεταξύ τους, μπορούν να συνεργαστούν σε σημεία περιφερειακής κρίσης, όπως στην Υεμένη, τη Λιβύη και τη Συρία. Τουλάχιστον, είναι πιο πιθανό να συνεργαστούν για να τερματίσουν τη σπείρα βίας στην περιοχή.

Τρίτον, η εξέλιξη των σχέσεων μεταξύ της Τουρκίας και των χωρών του Κόλπου θα επηρεάσει βαθιά τις ισορροπίες στην ανατολική Μεσόγειο. Εκμεταλλευόμενη την πρόσφατη περιφερειακή μοναξιά της Τουρκίας, η Ελλάδα ήθελε να καταδικάσει την Τουρκία σε μοναξιά στην Ανατολική Μεσόγειο αναπτύσσοντας συνεργασία όχι μόνο με την Αίγυπτο και το Ισραήλ, αλλά και με τα κράτη του Κόλπου. Η πολιτική αντίστασης της Τουρκίας με την ανάληψη του κόστους από μόνη της απέτρεψε τις εξελίξεις κατά της Τουρκίας. Ωστόσο, με τη διαδικασία εξομάλυνσης της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή, διαλύθηκε αυθόρμητα και η συμμαχία που αναπτύχθηκε κατά της ελληνοκεντρικής Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Από εδώ και στο εξής, κράτη του Κόλπου, όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, θα ενεργούν έχοντας κατά νου την Τουρκία στις σχέσεις τους με την Ελλάδα.

Τέλος, η πρόσφατη επίσκεψη του Προέδρου Ερντογάν στον Κόλπο θα έχει και παγκόσμιες επιπτώσεις. Ο Ερντογάν, ο οποίος πρόσφατα άνοιξε μια νέα σελίδα μεταξύ Τουρκίας και δυτικών κρατών κατά τη σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους, άνοιξε μια νέα σελίδα με αυτή την επίσκεψη, καθώς και με τα κράτη του Κόλπου. Η αυξανόμενη σημασία της Τουρκίας, που έχει το ένα πόδι στη Δύση και το άλλο στην Ανατολή. Αυτό αυξάνει επίσης τη σημασία του από την άλλη πλευρά. Θεωρούμενη από τη Δύση, η σημασία της Τουρκίας στην Ανατολή είναι ακόμη μεγαλύτερη. Ομοίως, μια Τουρκία που είναι σεβαστή στη Μέση Ανατολή θα είναι σεβαστή και στη Δύση. Εν ολίγοις, αυτά τα ιστορικά βήματα που έκανε η Τουρκία στη Μέση Ανατολή θα έχουν αντίστοιχο και στη Δύση.

Αφετέρου, ενώ τα κράτη της περιοχής, ταραγμένα από την παρεμβατική και μονομερή πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών, προσπαθούν να αναπτύξουν τις σχέσεις τους με άλλους παγκόσμιους παράγοντες που προσπαθούν να ασκήσουν επιρροή στην περιοχή, αφενός μετά τη σχετική αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από την περιοχή και το ενδιαφέρον τους στην περιοχή, αφετέρου, τα κράτη του Κόλπου δίνουν ιδιαίτερη σημασία στις σχέσεις τους με την Τουρκία. Ως εκ τούτου, στη διαδικασία περιφερειοποίησης, όπου οι παγκόσμιοι παίκτες έχουν χάσει τη σχετική επιρροή τους, η Τουρκία και τα κράτη του Κόλπου προσπαθούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από παγκόσμιους παίκτες βελτιώνοντας τις σχέσεις τους.